Saturnin – przypowieść o ludzkiej bezradności [recenzja]

„Saturnin” Jakuba Małeckiego to kolejna powieść autora „Rdzy” i „Śladów”, która nurza się w nostalgii, ukazując z bolesną dosadnością, jak trudno sobie poradzić z własną przeszłością, rzucającą się cieniem na kolejne pokolenia.

Saturnin, jako dziecko, przez błąd na bilecie wierzy, iż autobus zahacza w swojej podróży o jakąś tajemniczą, magiczną krainę. Wg chłopca to właśnie tam zwyczajowo przebywa jego wieczne milczący, obojętny na rzeczywistość dziadek.

Kiedy Saturnin dorasta, zamieszkuje warszawską kawalerkę, jest przedstawicielem handlowym i pielęgnuje w sobie samotność, dawne tęsknoty za straconą szansą na sportową karierę oraz nieumiejętność relacji z płcią przeciwną, która spycha go ku samotności.

Nagła wiadomość o zniknięciu wspomnianego dziadka zmusza go do podróży nie tylko do rodzinnego domu, ale i do odbycia niezwykłej, w znaczącym stopniu oczyszczającej (nie tylko dla niego) podróży w przeszłość. I tą własną, osobistą, i tą o wiele obszerniejszą, głębszą, rodzinną.

Saturnin – już samo imię jest dziwne, niepokojące, zaskakujące. Ale cała ta powieść jest taka. Trochę oniryczna, trochę chaotyczna, przeskakująca pomiędzy przeszłością a teraźniejszością, snująca kolejne historie ustami swoich bohaterów. Dziwny jest też dziadek, oderwany w jakimś stopniu od rzeczywistości, zamknięty w swoim, zaklętym w przeszłości świecie. Zresztą, jego znikniecie jest na równi niezwykłe, szalone, jak i tajemnicze, ale jednocześnie staje się swoistym katalizatorem całej opowieści, odsłaniające powikłane losy rodziny Mackiewiczów. Losów, które – same w sobie – nie są aż tak niespodziewane, tak zaskakujące, tak nieprzewidywalne, jakbyśmy pragnęli. Jakby wymagała tego dobra historia. To w pewnym stopniu przypowieści już kiedyś opowiedziane, których zakończenia szybko zaczynamy się domyślać, co czyni nową książkę Małeckiego ciut słabszą, niż poprzednie. Zresztą, także narracja okazuje się być w tej powieści nieco bardziej chaotyczna, urywana. Liczne przeskoki czasowe, nieregularne retrospekcje, przeskoki narracyjne pomiędzy bohaterami – to wszystko wzbudza uczucie pewnego zagubienia u czytelnika.

„Saturnin” to opowieść o bezradności. Bezradni są kolejni jej bohaterowie, od dziadka, który nijak nie umie poradzić sobie z przeszłością, wyzwolić się od niej. Poprzez samego Saturnina, bezradnego wobec kobiet, wobec zaprzepaszczonej przez kontuzję kariery ciężarowca. Aż do rodziców chłopaka: matki, niegdyś wiejskiej dziewczyny, nie umiejącej sobie wręcz wyobrazić innego, niż staje się jej udziałem, życia, ale i ojca – zagubionego, oderwanego od zwyczajowego, rodzinnego rytmu, nie potrafiącego dojrzeć do roli, jakiej się podjął.

W kontekście literackiego języka to nadal Małecki, jakiego znamy. Małecki doskonały, wysmakowany, poetycki i przeraźliwie smutny, ale też celnie trafiający w naszą, czytelniczą wrażliwość. Pomimo pewnych zastrzeżeń co do samej konstrukcji fabularnej, która jednak nie sięga poziomu choćby z „Dygotu”, „Rdzy”, przejmującego „Horyzontu”, czy nawet starszych powieści, jak nieco zapomnianego „W odbiciu”, to jednak nadal prezentuje wysoki poziom, godny jednego z najzdolniejszych obecnie polskich pisarzy. Mocno – miejscami – kojarzy mi się z gawędziarską manierą Łukasza Orbitowskiego, który w podobny sposób potrafi snuć opowieści o ludzkich losach, rozpisanych na tle zmieniających się czasów (jak zrobił to np. w noweli „Sfora”, czy powieści „Exodus”).

Warto po „Saturnina” sięgnąć, choćby dla zapoznania się z warsztatem Małeckiego. Ci, którym nieobcy jest jego literacki kunszt i wrażliwość przelewania ludzkich emocji na papier, mogą czuć się ciut zawiedzeni. Nie dlatego, że „Saturnin” jest powieścią złą. Raczej dlatego, iż nie jest tak doskonały, jak poprzednie książki Jakuba Małeckiego.