Quiz – sztuka manipulacji [recenzja]

Stephen Frears, reżyser między innymi pamiętnych “Niebezpiecznych związków”, w ostatnich  latach tworzył przede wszystkim dla telewizji. Najnowszą jego produkcją jest miniserial “Quiz”, opowiadający o wielkim skandalu dotyczącym brytyjskiej wersji teleturnieju “Milionerzy”.

W Polsce, także dzięki umiejętnemu prowadzeniu przez Huberta Urbańskiego, “Milionerzy” rozpalali od 1999 roku emocje – zgodnie z tytułem show – siedzących przed telewizorami milionów Polaków. Jak dowiadujemy się z serialu “Quiz”, to oryginalny, brytyjski teleturniej i zarazem  jeden z największych sukcesów produkcyjnych telewizji ITV, który w szczytowym momencie oglądało około dwudziestu milionów widzów. Angielski tytuł teleturnieju to “Who wants to be a millionaire”, będący czytelnym komunikatem zapraszającym do udziału praktycznie każdego, kto zdecyduje się spróbować w nim sił. W czasie emisji show zyskał wręcz wyznawców, ogarniętych obsesją zdobycia miliona funtów, którzy stworzyli rodzaj siatki zdolnej obejść obowiązujące zasady dostania się do programu i samego w nim uczestnictwa. I owszem, to jeden z głównych wątków “Quizu”, jednak wcale nie najważniejszy.

Serial opowiada historię majora Charlesa Ingrama, który dostał się do “Milionerów” po tym, jak udział w programie wzięli jego żona oraz jej brat, co samo w sobie skłoniło producentów do bliższego przyjrzenia się jego przypadkowi. Ingram dość szybko wykorzystał wszystkie koła ratunkowe i wydawało się, że nie ma większych szans na wyjście z programu z wyższą wygraną, niż gwarantowane trzydzieści dwa tysiące funtów. Wojskowy jednak program wygrał, a jego niestandardowe zachowanie podczas show spowodowało, że producenci oskarżyli go o oszustwo. Przestudiowano wszystkie odpowiedzi majora, zachowanie na widowni jego żony i jednego z oczekujących uczestników show i na tej podstawie uznano, że doszło do nadużyć. Potem zaś rozpoczął się proces, który elektryzował miliony Brytyjczyków, a teraz w równym stopniu elektryzuje na ekranie międzynarodową widownię dostępnego na HBO GO serialu Stephena Frearsa.

“Quiz”, podobnie jak kiedyś kinowy i równie znakomity “Quiz Show” Roberta Redforda elektryzuje, ponieważ jest czymś dużo więcej niż serialem o tym, jak ukraść milion funtów z “Milionerów”. Po pierwsze, jest ciekawą polemiką z doświadczeniem subiektywnego postrzegania rzeczywistości nie tylko przez jednostkę, ale także skupioną wokół osobnego zagadnienia zbiorowością. Po drugie pokazuje, w jaki sposób dokonywana jest techniczna  manipulacja potrzebna do udowodnienia przez tę zbiorowość swoich racji.

Szkopuł w tym, że ta manipulacja nie musi być wcale dokonywana z premedytacją. Więcej – dokonujący manipulacji może wcale nie mieć pełnej świadomości, że właśnie jej dokonuje – wystarczy mu przekonanie, że działa w obronie dobrej sprawy i zgodnie z wyznawanymi zasadami. W efekcie obserwujemy stopniowy proces zakłamywania rzeczywistości. Jakby dla poparcia tej tezy, w serialu obserwujemy również inne, istotne wydarzenie z tamtego okresu – samolotowy atak na World Trade Center. Rzeczywistość dzieje się wtedy na oczach wszystkich, potem przychodzi czas na manipulację, którą wystarczy powtarzać głośno i dobitnie (“Irak ukrywa broń masowej zagłady”), aby zyskać jej wyznawców i przejść do działań.

Jaki to ma związek ze skandalem w “Milionerach” i w jaki sposób dokonowano manipulacji w czasie procesu? Aby się o tym przekonać, po prostu trzeba “Quiz” obejrzeć, który im dalej w las, tym bardziej zaczyna przypominać serialowe “Black Mirror”, tyle że opowiada o wydarzeniach z przeszłości. Mimo, że fabuła dzieje się prawie dwadzieścia lat temu, jego wymowa w dzisiejszej, medialnej rzeczywistości jest nad wyraz aktualna. Zresztą nie byłaby taka, gdyby nie koncertowa reżyseria i rewelacyjne aktorstwo. Serialowi maniacy znajdą tu wiele znanych twarzy z innych produkcji, na czele z prawdziwie aktorskim kameleonem, czyli Martinem Sheenem w roli prowadzącego “Milionerów”, znanego ze świetnej roli w  “Sukcesji” Matthew Macfadyena i pamiętnej z roli siostry głównej bohaterki we “Fleabag” Sian Clifford. I trzeba przyznać, że liczący 79 lat Stephen Frears wciąż trzyma reżyserską formę, bardzo skutecznie manipulując również  widzami “Quizu”, którym pozostawia na koniec wybór, w którą wersję pokazanej rzeczywistości będą bardziej skłonni uwierzyć.